บั่วข้าว และอาการ “หลอดหอม” (Rice Gall Midge & Onion Shoot)

คืออะไร?

บั่วข้าว (Rice gall midge; Orseolia oryzae) เป็นแมลงศัตรูสำคัญของนาข้าว ตัวเมียวางไข่บริเวณใบหรือยอดอ่อน เมื่อตัวหนอนฟักจะชอนไชเข้ายอดและดูดกินน้ำเลี้ยง ทำให้ยอดบวมพองเป็นกระเปาะคล้ายหัวหอม เรียกว่า “หลอดหอม” ต้นที่เป็นหลอดหอมมักไม่ออกรวงหรือให้ผลผลิตต่ำมาก

อาการสังเกต (Symptoms)

• ยอดอ่อนบวมเป็นกระเปาะ กลวง/เนื้อยุ่ย สีซีดเขียวถึงเหลือง เรียก “หลอดหอม”
• ใบกลางไม่คลี่ ยอดไม่ยืด ต้นแคระแกร็น แตกกอใหม่ช้า
• พบมากช่วง แตกกอ–ตั้งท้อง หากระบาดหนักจะเห็นกอเสียหายกระจายเป็นหย่อม ๆ

ปัจจัยเสี่ยงการระบาด

• ปลูกข้าวถี่/ปลูกต่อเนื่องโดย ไม่พักนา
• มี ข้าววัช/ข้าวดีด และวัชพืชในแปลง–คันนา เป็นแหล่งอาศัย
• ใช้พันธุ์อ่อนแอ สภาพอากาศร้อนชื้นต่อเนื่อง

การเฝ้าระวัง (Scouting)

• สำรวจแปลงสัปดาห์ละครั้งช่วงแตกกอ มองหากอที่เป็น หลอดหอม
• ผ่าดูยอดที่ผิดปกติ มักพบ ตัวหนอนสีขาวครีม–ส้ม อยู่ภายใน
• บันทึกสัดส่วนกอที่เป็นหลอดหอม เพื่อประเมินการจัดการ

แนวทางจัดการแบบผสมผสาน (IPM)

1) เขตกรรม

• ไถกลบตอซัง–เศษฟาง ตัดวงจรแมลง
• พักนา ระหว่างฤดู และกำจัดข้าววัช
• ปรับวันปลูกให้ พร้อมเพรียง กันในพื้นที่

2) พันธุ์ต้านทาน

• เลือกใช้พันธุ์ที่มีความทนทานต่อบั่ว (สอบถามหน่วยงานในพื้นที่)

3) ชีวภาพ/รักษาศัตรูธรรมชาติ

• อนุรักษ์แตนเบียนไข่ (Platygaster oryzae) แมงมุม ด้วงตัวห้ำ
• หลีกเลี่ยงการพ่นสารกว้างขอบโดยไม่จำเป็น

4) อินทรีย์/ธรรมชาติ

• ใช้สารสกัดพืช เช่น สะเดา ในระยะพบเริ่มต้น
• เสริมความแข็งแรงต้นด้วยปุ๋ยอินทรีย์/น้ำหมัก

5) เคมี (ใช้เมื่อจำเป็น)

• เน้นช่วง ไข่ฟัก–หนอนเริ่มเข้ายอด และ หมุนเวียนกลุ่มสาร ลดดื้อยา
• พ่นเฉพาะ แปลง/หย่อมที่พบการระบาด เพื่อลดผลกระทบศัตรูธรรมชาติ

สรุปสั้น

เริ่มจากการป้องกัน (พักนา กำจัดพืชอาศัย ใช้พันธุ์ทน) เฝ้าระวังต่อเนื่อง ใช้ชีวภาพ–อินทรีย์เป็นหลัก และใช้สารเคมีเฉพาะเมื่อจำเป็น

หมายเหตุ: ปรับใช้ตามสภาพแปลงและคำแนะนำของเจ้าหน้าที่ในพื้นที่ อ่านฉลากและปฏิบัติตามคำแนะนำผลิตภัณฑ์ทุกครั้ง